(Tereny utracone przez Polskę. Mapa IGiPZ - PAN)
Regulacja granicy w 1951 roku
Rok 1951 zapisał się w naszej historii ostatnią zmianą granic. Ludzie, których los tak ciężko doświadczył podczas drugiej wojny światowej po raz kolejny zmuszeni byli zostawić wszystko i zaczynać życie od nowa w obcych sobie miejscach.
Zmiana granic dotyczyła bezpośrednio także nas. Parafia rzymskokatolicka w Kryłowie utraciła dwie miejscowości: Piaseczno i kolonię Kalinowiec.
W dniu 15 lutego 1951 roku rząd Polski podpisał w Moskwie umowę z ZSRR o wzajemnej wymianie terytoriów o powierzchni 480 km². Polska została zmuszona oddać z terytorium województwa lubelskiego tzw. „kolano Bugu”, leżące na południe od Hrubieszowa i na wschód od Tomaszowa Lubelskiego. Bezpowrotnie utraciliśmy takie miasteczka jak Bełz (dawny gród i stolica województwa bełskiego), Chorobrów, Uhnów, Waręż i lewobrzeżny Sokal-Żwirkę.
Polska otrzymała tereny w Bieszczadach z jednym miasteczkiem jakim były Ustrzyki Dolne. Strona radziecka uzyskała obszary z bogatymi pokładami węgla kamiennego, które odkrył przed 1939 rokiem Jan Samsonowicz.
Drugą „zdobyczą” ZSRR był odcinek strategicznej linii kolejowej łączącej Kowel i Włodzimierz Wołyński z Rawą Ruską i Lwowem, a przebiegający przez Krystynopol. Niebawem po korekcie granic ZSRR wybudował na tym terenie kilka kopalń węgla kamiennego o dużej zdolności wydobywczej.
Umowa weszła w życie z dniem 14 czerwca a szczegółowe wytyczenie granic nastąpiło w ciągu trzech miesięcy.
Ludność przesiedlano w miesiącach jesiennych 1951 roku. Przesiedlenie przybrało nazwę „Akcja H-T” od pierwszych liter powiatu hrubieszowskiego i tomaszowskiego. Na mocy postanowień zawartej umowy cały majątek nieruchomy (budynki, infrastruktura, linie kolejowe) przechodziły razem z terytorium na rzecz nowego właściciela. Państwo ustępujące nie mogło rościć pretensji o rekompensatę. Opuszczający tereny wymieniane zachowali prawo do majątku ruchomego (maszyny rolnicze, inwentarz żywy) pod warunkiem, że zostanie zabrany podczas wyprowadzania.
To wszystko o czym mowa wyżej to aspekty gospodarcze, historyczne. Na zabranych ziemiach „kolana Bugu” pozostały zabytkowe miasteczka, wiejskie świątynie, cmentarze, żyzne gleby i pokłady węgla. Ważniejsze były losy ludzi wysiedlanych z tych terenów. Większość trafiła w Bieszczady, tereny o ubogich glebach, bez infrastruktury drogowej i kiepskich zabudowań gospodarskich. Kolejna część przesiedlona została na tzw.” Ziemie Odzyskane” czyli w olsztyńskie i zielonogórskie. Tylko nieliczni osiedlili się w powiatach hrubieszowskim i tomaszowskim.
Nasza parafia w Kryłowie utraciła dwie miejscowości leżące na południowy wschód od Hołubia (Gołębia). Były to: Piaseczno i kolonia Kalinowiec. O wysiedleniu z tych dwu miejscowości możemy przeczytać w „Księdze wizytacji biskupich parafii Kryłów”: „Ludność w większości została przesiedlona na „Zachód” (zielonogórskie). W sumie 35 rodzin. Do kolonii Zaręka przeniosło się 16 rodzin, do Hołubia 3 rodziny oraz 3 do Małkowa. Kilka rodzin wróciło do swoich dawnych stron, skąd przybyły w latach dwudziestych ubiegłego wieku.”
Tragedia opuszczenia rodzinnej ziemi dotknęła także ludność ukraińską w Bieszczadach. Zostali wysiedleni na wschód.
Po prawie 60 latach od tamtych wydarzeń do Krystynopola (obecnie Czerwonograd) podróżował nasz kolega Jarek Chachuła. Teraz, po rozpadzie ZSRR to terytorium Ukrainy. Jak zauważa pan Jarek mieszkańcy są życzliwi i gościnni. Napawa jednak smutkiem stan zrujnowanych świątyń a szczególnie cmentarzy katolickich.
Bibliografia:
1.Umowa o zmianie granic (Dz.U. 1951, nr 31, poz. 242; Dz.U. 1952, nr 11, poz.63 i 64)
2. Księga wizytacji biskupich parafii Kryłów.
3.Terytorium i podział administracyjny państwa polskiego w XX wieku. Materiały Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN.
Opracował: Henryk Żurawski