P o z o s t a ł o ś c i    K l a s z t o r u    R e f o r m a t ó w :

Figura św. Jana Nepomucena

Kto jest autorem figury Jana Nepomucena z Kryłowa?

W centrum Kryłowa, przy bramie dawnego klasztoru OO. Reformatów znajduje się kamienna figura św. Jana Nepomucena. Jest ona usytuowana na zwężającej się ku górze, zakończonej gzymsem¹ o wklęsłym przekroju, profilowanej bazie². Podstawę dla bazy i stojącej na niej figury stanowi wysoki, zwężający się uskokowy postument.

Według przekazów źródłowych figura pochodzi z ostatniej ćwierci XVIII wieku i została ufundowana przypuszczalnie przez Jeżewskiego lub OO. Reformatów kryłowskich, którym Jan Nepomucen patronował. (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, Województwo Lubelskie, red. R. Brykowski, E. Smulikowska, Z. Winiarz, z. 6, Powiat Hrubieszowski, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Warszawa 1964. s. 30-32.)

Ojcowie reformaci zostali sprowadzeni do Kryłowa w 1756 roku przez właściciela miasta, stolnika płockiego Józefa Jeżewskiego, który ufundował im drewniany kościołek. Ta niewielka budowla spłonęła przed 1761 rokiem. W ciągu kilku miesięcy wzniesiono drewnianą kaplicę, a dwa lata później wybudowano nowy kościół i klasztor, którego fundatorem był również Józef Jeżewski.(B. Chlebowski, Kryłów, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego, Warszawa 1883, T. IV, s. 747.).

W 1808 roku zakon OO. Reformatów w Kryłowie został zamknięty, a w następnych latach klasztor i kościół uległy zniszczeniu. W miejscu w którym znajdował się plac przyklasztorny obecnie znajduje się XVIII-wieczna rzeźba Jana Nepomucena. (Por. A. H. Błażkiewicz, Powstanie małopolskiej prowincji reformatów, „Nasza przeszłość”, T. XIV, 1961, s. 49-160.) Św. Jan Nepomucen został przedstawiony w stroju kapłańskim, w sutannie, komży, okrywającym ramiona mantolecie i birecie na głowie. Na jego przedramieniu spoczywa przytrzymywany dłonią krucyfiks, który stanowi odwołanie do szczególnego umiłowania świętego dla Jezusa Chrystusa. (J. Górak, Kryłów, forteca przeciw Scytom, Lublin 001, s. 41.)

Przypuszczalnie z tego samego czasu pochodzi baza całego przedstawienia. Postument na którym jest usytuowana figura i jej baza ma formę prostopadłościanu, o szerszym licu³ z przodu i tyłu, i węższym bo bokach. Na każdej z jego ścian znajduje się prostokątna, zaokrąglona po bokach i pusta w środku płycina⁴. Opinają go po bokach zawinięte do wewnątrz ślimacznice⁵ z których dolne są szersze a górne węższe. W zwieńczeniu płycin i na zawinięciach ślimacznic umieszczone są trójwymiarowe ornamenty rokajlowe⁶ które nadają postumentowi przestrzenności. Ta forma ornamentu jest powtórzona na bazie.

O dobrej jakości rzeźby świadczy swobodna poza świętego, wprawny modelunek odkrytych części ciała: dłoni i twarzy oraz trójwymiarowe, posiadające obłe kształty ornamenty. Św. Jan Nepomucen jest ukazany w przegięciu ciała do przodu, w pozie figura serpentinata. Dłonie są wyrzeźbione z zaznaczeniem paliczków. Świętemu nadano indywidualne rysy twarzy: wystające kości policzkowe, zmarszczki na czole, formowany w podkręcane pukle włosów zarost. Szaty świętego są ukształtowane w ostro załamujące się fałdy. Stylistyka operowania dłutem w partiach szat i odkrytych części ciała wskazuje, że autor figury inspirował się stylem lwowskiej rzeźby rokokowej. Przypuszczalnie znał te dzieła z autopsji. Był wprawnym i utalentowanym twórcą i posiadał już pewne doświadczenie zawodowe. Dodatkową wskazówkę w poszukiwaniach twórcy figury stanowi kształt jej bazy i postumentu.

Ozdobne prostopadłościenne cokoły ze ślimacznicami, profilowanymi gzymsami i ornamentami zostały upowszechnione w 1-ej połowie XVIII wieku na terenie Pragi, a następnie w latach 50–tych XVIII wieku we Lwowie.

Z 1708 roku pochodzi wykonany przez Johanna Freidricha Kohla cokół dla figury św. Tomasza z Tolentino. Cokół zwieńczony jest prostym gzymsem, po bokach flankują (otaczają) ją dwie ślimacznice zwinięte u góry i u dołu do środka. Cokołowi kryłowskiemu urozmaicenia nadaje ornament rokajlowy. Nie ma natomiast w Kryłowie popularnych w tego typu bazach aniołków umieszczanych po bokach.

Przed 1755 rokiem kilkupoziomowe uskokowe bazy usytuowane przy wjeździe do miejscowości Buczacz zaprojektował Bernard Meretyn. Pełnią one funkcję cokołów dla usytuowanych na nich figur Jana Jerzego Pinsla, przedstawiających św. Jana Nepomucena i Matkę Bożą Niepokalanie Poczętą. Cokoły z Buczacza są wielopoziomowe i mają rozbudowaną formę. Kondygnacje są wydzielone gzymsami wieńczącymi, po bokach na niewielkich cokolikach usytuowane są putta flankujące środkową figurę. (P. Krasny, Osiemnastowieczne figury przydrożne w Buczaczu. Uwagi o inspiracjach czeskich w twórczości Bernarda Meretyna. „Prace z Historii Sztuki”, 1995, z. 21, s. 65-70, il. 1-4). Dolna część cokołu, w ogólnym zarysie ma formę podobną do formy cokołu figury z Kryłowa. Analogicznie: w licach ścian cokołu znajdują się płyciny, po bokach ślimacznice, całość wieńczy gzyms. Cokół z Kryłowa jest jednak bardziej statyczny w swej formie m. in. przez zastosowanie prostego gzymsu.

Mając na uwadze te spostrzeżenia można przypuszczać, że autor bazy i figury św. Jana Nepomucena z Kryłowa znał wzorniki graficzne z bazami i figurami upowszechnionymi najpierw w Pradze a następnie w Kryłowie. Był to utalentowany twórca, posiadający już pewną praktykę w zawodzie rzeźbiarza, ukierunkowany na styl lwowskiej rzeźby rokokowej.

Jak wynika z badań Adama Jana Błachuta, przeprowadzonych w oparciu o archiwa OO. Reformatów, w klasztorze w Kryłowie przez pewien czas przebywał brat zakonny, Franciszek Kruczyński (Kroczyński).

Wiadomo o nim, że urodził się przed 6 października 1728 roku w Krakowie. Był synem mieszczanina krakowskiego Szymona i Barbary. W wieku 31 lat wstąpił do prowincji OO. Reformatów p.w. Matki Bożej Bolesnej. Przypuszczalnie pracował wówczas już w zawodzie rzeźbiarza i posiadał praktykę. W latach 50-tych przebywał w zgromadzeniu OO. Reformatów w Sądowej Wiszni, Bukaszewicach a w latach 1766-1767 we Lwowie. W roku 1771 został przeniesiony do Kryłowa, tutaj też zmarł 11 października 1799 roku. Dotychczas nie zostały odnalezione prace rzeźbiarskie Franciszka Kruczyńskiego. (A. J. Błachut Słownik artystów reformackich w Polsce, Warszawa 2006, s. 82.).

Niewyjaśnione pozostaje kto jest autorem rzeźby i figury Jana Nepomucena z Kryłowa. Można jedynie przypuszczać, że zostały wykonane przez rzeźbiarza-reformata, który przebywał w Kryłowie, w czasie z którego pochodzi figura. Hipoteza ta nie ma jednak potwierdzenia w źródłach i wymaga dalszych badań.

Agnieszka Szykuła