P o z o s t a ł o ś c i    K l a s z t o r u    R e f o r m a t ó w :

Brama i ogrodzenie dawnego klasztoru OO. Reformatów (fot. H. Żurawski 2006)

    Po przejęciu Kryłowa w 1753 roku Józef Jeżewski zajął się podupadłym miasteczkiem, zaczynając od fundacji klasztoru OO Reformatów. Spotkał się jednak z licznymi protestami miejscowych konwentów (Bernardynów z Sokala, Kapucynów z Uściga, Dominikanów z Hrubieszowa), obawiających się konkurencji. Również łaciński biskup chełmski W. Wężyk wyrażał zgodę na ten krok pod warunkiem, iż Jeżewski ufunduje nowy kościół parafialny, gdyż ówczesny znajdował się w bardzo złym stanie. Ostatecznie kwestię tą rozstrzygnęła kuria rzymska i Reformaci przybyli do Kryłowa. Początkowo osiedlili się przy wzniesionym dla nich w 1757 roku drewnianym kościółku a od 1763 przy murowanym i okazałym kościele pw. Niepokalanego Poczęcia NMP i klasztorze. Ale juz w 1808 roku władze austriackie skasowały konwent a zakonników wywieziono do Rawy Ruskiej. Władze diecezjalne chciały pozyskać kościół poreformacki, aby pełnił funkcję kościoła parafialnego, lecz władze austriackie nie zezwoliły na to. Kościół i klasztor pozbawione opieki sprzedano na licytacji i rozebrano. Dziś po konwencie pozostały jedynie mury ogrodzenia, resztka kamiennej studni i najbardziej warta uwagi rokokowa figura św. Jana Nepomucena.

Zdjęcie pobrano z http://hrubieszow.info  Ruiny klasztoru Reformatów (fot. K. Broniewski, k XIXw. Neg. 387 IS PAN)   Kielich z kościoła Reformatów w Kryłowie z 3 ćw. XVIII w, ob. w kościele OO. Reformatów w Krakowie (Repr. z KZSwP IV, cz III, 1978, fot. 920)   Studnia klasztorna rok 2000 r.

Ogród poklasztorny (fot. H. Żurawski 2006)    Mur klasztorny (fot. H. Żurawski 2006)    Brama klasztoru (fot. H. Żurawski 2006)    Jan Nepomucen wiosną (fot. H. Żurawski 2006)

 Plac po klasztorze zimą (fot. H. Żurawski 2006)

Figura św. Jana Nepomucena

                   

   

Kto jest autorem figury Jana Nepomucena z Kryłowa?

W centrum Kryłowa, przy bramie dawnego klasztoru OO. Reformatów znajduje się kamienna figura św. Jana Nepomucena. Jest ona usytuowana na zwężającej się ku górze, zakończonej gzymsem1 o wklęsłym przekroju, profilowanej bazie2. Podstawę dla bazy i stojącej na niej figury stanowi wysoki, zwężający się uskokowy postument.

Według przekazów źródłowych figura pochodzi z ostatniej ćwierci XVIII wieku i została ufundowana przypuszczalnie przez Jeżewskiego lub OO. Reformatów kryłowskich, którym Jan Nepomucen patronował. (Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. VIII, Województwo Lubelskie, red. R. Brykowski, E. Smulikowska, Z. Winiarz, z. 6, Powiat Hrubieszowski, oprac. T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Warszawa 1964. s. 30-32.)

Ojcowie reformaci zostali sprowadzeni do Kryłowa w 1756 roku przez właściciela miasta, stolnika płockiego Józefa Jeżewskiego, który ufundował im drewniany kościołek. Ta niewielka budowla spłonęła przed 1761 rokiem. W ciągu kilku miesięcy wzniesiono drewnianą kaplicę, a dwa lata później wybudowano nowy kościół i klasztor, którego fundatorem był również Józef Jeżewski.(B. Chlebowski, Kryłów, [w:] Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego, Warszawa 1883, T. IV, s. 747.).

W 1808 roku zakon OO. Reformatów w Kryłowie został zamknięty, a w następnych latach klasztor i kościół uległy zniszczeniu. W miejscu w którym znajdował się plac przyklasztorny obecnie znajduje się XVIII-wieczna rzeźba Jana Nepomucena. (Por. A. H. Błażkiewicz, Powstanie małopolskiej prowincji reformatów, „Nasza przeszłość”, T. XIV, 1961, s. 49-160.) Św. Jan Nepomucen został przedstawiony w stroju kapłańskim, w sutannie, komży, okrywającym ramiona mantolecie i birecie na głowie. Na jego przedramieniu spoczywa przytrzymywany dłonią krucyfiks, który stanowi odwołanie do szczególnego umiłowania świętego dla Jezusa Chrystusa. (J. Górak, Kryłów, forteca przeciw Scytom, Lublin 001, s. 41.)

Przypuszczalnie z tego samego czasu pochodzi baza całego przedstawienia. Postument na którym jest usytuowana figura i jej baza ma formę prostopadłościanu, o szerszym licu3 z przodu i tyłu, i węższym bo bokach. Na każdej z jego ścian znajduje się prostokątna, zaokrąglona po bokach i pusta w środku płycina4. Opinają go po bokach zawinięte do wewnątrz ślimacznice5 z których dolne są szersze a górne węższe. W zwieńczeniu płycin i na zawinięciach ślimacznic umieszczone są trójwymiarowe ornamenty rokajlowe6 które nadają postumentowi przestrzenności. Ta forma ornamentu jest powtórzona na bazie.

O dobrej jakości rzeźby świadczy swobodna poza świętego, wprawny modelunek odkrytych części ciała: dłoni i twarzy oraz trójwymiarowe, posiadające obłe kształty ornamenty. Św. Jan Nepomucen jest ukazany w przegięciu ciała do przodu, w pozie figura serpentinata. Dłonie są wyrzeźbione z zaznaczeniem paliczków. Świętemu nadano indywidualne rysy twarzy: wystające kości policzkowe, zmarszczki na czole, formowany w podkręcane pukle włosów zarost. Szaty świętego są ukształtowane w ostro załamujące się fałdy. Stylistyka operowania dłutem w partiach szat i odkrytych części ciała wskazuje, że autor figury inspirował się stylem lwowskiej rzeźby rokokowej. Przypuszczalnie znał te dzieła z autopsji. Był wprawnym i utalentowanym twórcą i posiadał już pewne doświadczenie zawodowe. Dodatkową wskazówkę w poszukiwaniach twórcy figury stanowi kształt jej bazy i postumentu.

Ozdobne prostopadłościenne cokoły ze ślimacznicami, profilowanymi gzymsami i ornamentami zostały upowszechnione w 1-ej połowie XVIII wieku na terenie Pragi, a następnie w latach 50–tych XVIII wieku we Lwowie.

Z 1708 roku pochodzi wykonany przez Johanna Freidricha Kohla cokół dla figury św. Tomasza z Tolentino. Cokół zwieńczony jest prostym gzymsem, po bokach flankują (otaczają) ją dwie ślimacznice zwinięte u góry i u dołu do środka. Cokołowi kryłowskiemu urozmaicenia nadaje ornament rokajlowy. Nie ma natomiast w Kryłowie popularnych w tego typu bazach aniołków umieszczanych po bokach.

Przed 1755 rokiem kilkupoziomowe uskokowe bazy usytuowane przy wjeździe do miejscowości Buczacz zaprojektował Bernard Meretyn. Pełnią one funkcję cokołów dla usytuowanych na nich figur Jana Jerzego Pinsla, przedstawiających św. Jana Nepomucena i Matkę Bożą Niepokalanie Poczętą. Cokoły z Buczacza są wielopoziomowe i mają rozbudowaną formę. Kondygnacje są wydzielone gzymsami wieńczącymi, po bokach na niewielkich cokolikach usytuowane są putta flankujące środkową figurę. (P. Krasny, Osiemnastowieczne figury przydrożne w Buczaczu. Uwagi o inspiracjach czeskich w twórczości Bernarda Meretyna. „Prace z Historii Sztuki”, 1995, z. 21, s. 65-70, il. 1-4). Dolna część cokołu, w ogólnym zarysie ma formę podobną do formy cokołu figury z Kryłowa. Analogicznie: w licach ścian cokołu znajdują się płyciny, po bokach ślimacznice, całość wieńczy gzyms. Cokół z Kryłowa jest jednak bardziej statyczny w swej formie m. in. przez zastosowanie prostego gzymsu.

Mając na uwadze te spostrzeżenia można przypuszczać, że autor bazy i figury św. Jana Nepomucena z Kryłowa znał wzorniki graficzne z bazami i figurami upowszechnionymi najpierw w Pradze a następnie w Kryłowie. Był to utalentowany twórca, posiadający już pewną praktykę w zawodzie rzeźbiarza, ukierunkowany na styl lwowskiej rzeźby rokokowej.

Jak wynika z badań Adama Jana Błachuta, przeprowadzonych w oparciu o archiwa OO. Reformatów, w klasztorze w Kryłowie przez pewien czas przebywał brat zakonny, Franciszek Kruczyński (Kroczyński).

Wiadomo o nim, że urodził się przed 6 października 1728 roku w Krakowie. Był synem mieszczanina krakowskiego Szymona i Barbary. W wieku 31 lat wstąpił do prowincji OO. Reformatów p.w. Matki Bożej Bolesnej. Przypuszczalnie pracował wówczas już w zawodzie rzeźbiarza i posiadał praktykę. W latach 50-tych przebywał w zgromadzeniu OO. Reformatów w Sądowej Wiszni, Bukaszewicach a w latach 1766-1767 we Lwowie. W roku 1771 został przeniesiony do Kryłowa, tutaj też zmarł 11 października 1799 roku. Dotychczas nie zostały odnalezione prace rzeźbiarskie Franciszka Kruczyńskiego. (A. J. Błachut Słownik artystów reformackich w Polsce, Warszawa 2006, s. 82.).

Niewyjaśnione pozostaje kto jest autorem rzeźby i figury Jana Nepomucena z Kryłowa. Można jedynie przypuszczać, że zostały wykonane przez rzeźbiarza-reformata, który przebywał w Kryłowie, w czasie z którego pochodzi figura. Hipoteza ta nie ma jednak potwierdzenia w źródłach i wymaga dalszych badań.

Agnieszka Szykuła

1 Gzyms - pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Pełni też funkcję ozdobną.

2 Baza - inaczej postument, cokół, na którym umieszcza się różne dzieła sztuki.

3 Lico - zewnętrzna widoczna powierzchnia ściany, muru, budynku lub cokołu.

4 Płycina - pole o dowolnym kształcie w ścianie, cokole, często wgłębione, obramowane, gładkie lub wypełnione dekoracją.

5 Ślimacznica - inaczej woluty, element dekoracyjny lub motyw ornamentalny w formie spirali lub zwoju.

6 Ornamenty rokajlowe - ornamenty naśladujące kształtem muszle, stylizowane małżowiny uszne, florę morską.

     

     

   

Książka "Historia klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie". 
M. Kołcon, H. Żurawski

O książce


Okres staropolski Kryłowa to czas świetności tego miasteczka, często wpisany w ważne wydarzenia krajowe. Bogate źródła archiwalne pozwoliły na odtworzenie wielu wątków historii miasta. Kolejnym, niezwykle ciekawym jest wątek związany z pobytem w Kryłowie OO. Reformatów. Dotychczasowa historiografia podawała tylko kilka faktów z działalności tej instytucji religijnej

w Kryłowie. Pozostałości klasztoru w postaci fragmentów murów, figury św. Jana Nepomucena, studni czy piwnicy skłaniają nas do wielu pytań związanych z historią klasztoru. Podstawowe pytania dotyczą procesu fundacji klasztoru, projektu obiektów kościelno-klasztornych, ich budowy czy wyglądu budowli. Ciekawi jesteśmy jak wyglądało życie kryłowskich zakonników, czym się zajmowali, czego dokonali.

Dotychczas znaliśmy tylko kilka nazwisk zakonników pracujących w Kryłowie a było ich kilkudziesięciu. Niniejsza publikacja przybliża historię pięćdziesięcioletniej bytności zakonników

w naszej miejscowości. Zebrane i przedstawione w tej pracy materiały dotyczą wszystkich sfer życia franciszkanów - reformatów.


Tak więc opracowanie zawiera:

- Podstawowe informacje o franciszkanach - reformatach.

- Historię prowincji małopolskiej franciszkanów - reformatów.

- Informacje o architekturze obiektów kościelno klasztornych tego zgromadzenia.

- Historię fundacji i budowy klasztoru reformatów w Kryłowie.

- Wykaz fundatorów i dobrodziejów kryłowskiego klasztoru.

- Informacje z życia klasztornego przedstawiają:

--- Ustrój klasztoru.

--- Życie duchowe, na które składało się wiele czynników, jak:

pomoc proboszczowi, misje, nawrócenia, tercjarstwo, biblioteka, prowadzenie kroniki,

pochówki i prowadzenie księgi zmarłych.

- Informacje o stanie materialnym klasztoru zawarte w inwentarzach.

- Wykaz zakonników, którzy modlili się i pracowali w kryłowskim klasztorze.

- Historię obiektu i rzeczy ruchomych po kasacie klasztoru.

- Informacje o zachowanych zabytkach i miejscu ich przechowywania.

Niewątpliwym bogactwem tej publikacji są tłumaczenia kronik klasztornych, przedstawionych

w rozdziale z załącznikami. Rozdział ten zawiera także wiele ciekawych dokumentów z innych archiwów.

Całość publikacji została bogato zilustrowana skanami dokumentów archiwalnych oraz zdjęciami obiektów związanych z tematem.

Dopełnieniem pracy jest kolorowy album ze zdjęciami zachowanych obiektów i rzeczy ruchomych związanych z kryłowskim klasztorem.

             

         

 

Opracowanie powstało w oparciu o bogaty materiał źródłowy, zgromadzony

w archiwach oraz literaturę.

- Archiwum Prowincji Franciszkanów-Reformatów w Krakowie posiada w swoich zbiorach

kroniki kryłowskiego klasztoru:

Archivum Conventus Kryłoviensis, 1753 - 1779 [ Kronika I ],

Archivum Conventus Kryłoviensis, 1753 - 1778 [ Kronika II ],

Inwentarze kościoła i klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie [1785 - 1807],

Tekę z planami klasztorów OO. Reformatów Prowincji Małopolskiej i Ruskiej.

- W Archiwum Państwowym w Lublinie przechowywane są dokumenty, takie jak:

Wydatki na różnego rodzaju robociznę i produkty rolne dokonane przy budowie kościoła

farnego  w Kryłowie - podane w rozliczeniu między dzierżawcami klucza i właścicielami, 1759,

Regestr wydatków przy wybudowaniu kościoła w Kryłowie - podany w rozliczeniu między Benedyktem Jeżewskim stolnikiem płockim a Józefem Łopuskim miecznikiem chełmskim,

Sprawa fundacji kościoła i klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie przez Andrzeja Sługockiego chorążego chełmskiego, Horodło 1772,

Umowa na sprowadzenie wapna do Fabryki Kryłowskiej. Kryłów 1771,

Wydatki związane z cegielnią Fabryki Kryłowskiej - 1771,

Manifestacja w imieniu Józefa Benedykta Leszczyńskiego w sprawie dóbr zastawnych Ślipcza i Czućmowa na budowę klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie. Horodło 1772,

Manifestacja na zajazd dóbr zastawnych Ślipcze. Horodło 1772,

Sprawa między Janiną ze Sługockich Komorowską kasztelanową bełską i Teodorą Kunicką chorążyną krasnostawską a wielmożnym Stanisławem hrabią Potockim i księciem Adamem Łodzią Ponińskim, podskarbim wielkim koronnym o przeniesienie zastawu wyznaczonego na pokrycie kosztów budowy klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie, Bełz 1782.

- Archiwum parafialne w Kryłowie zawiera:

Księgę zmarłych klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie 1759-1806,

List ks. Franciszka Skórskiego z 1848 roku,

Księgę wizytacji parafii Kryłów w 1816 roku biskupa Wojciecha Skarszewskiego.

- Archiwum Archidiecezjalne w Lublinie posiada zbiór dokumentów Parafia Kryłów z lat 1823-1937.

- W Archiwum Państwowym w Zamościu znajduje się:

Hipoteka Dóbr Kryłów oraz inwentarz tych dóbr z 1837 roku.

- W Bibliotece Akademii Umiejętności i PAN w Krakowie znajduje się rękopis Ks. A Wadowskiego

o wizytacjach biskupich w diecezji chełmskiej.

- W Bibliotece Narodowej w Warszawie przechowywany jest inwentarz biblioteki klasztornej

z 1788 roku.

- W Bibliotece Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu przechowywana jest księga protokołów kryłowskiego klasztoru z lat 1756-1806.

- Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie posiada zbiór dokumentów dotyczących kasaty klasztoru OO. Reformatów w Kryłowie. 1808-1813.

- W Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej im. H. Łopacińskiego w Lublinie oraz w Diecezjalnej Bibliotece w Sandomierzu przechowywane są księgi z biblioteki klasztornej kryłowskich zakonników.

- W kościele parafialnym w Kryłowie, klasztorze OO. Reformatów w Krakowie i klasztorze

OO. Reformatów w Przemyślu przechowywane są obiekty ruchome z kryłowskiego klasztoru.

- Cyfrowa Biblioteka Narodowa Polona zawiera zdjęcia klasztoru OO. Reformatów w Rawie Ruskiej.

- Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Lublinie Delegatura w Zamościu posiada karty zabytków Kryłowa.

Literatura dotycząca przedmiotu została przedstawiona w bibliografii.


Mamy nadzieję, że treści zawarte w tej publikacji spotkają się z Państwa zainteresowaniem.

                                                                                                                                                                               Autorzy

                                                                                                                                                                Marek Kołcon, Henryk Żurawski