Gimnazjum Kalwińskie

 
   W roku 1593, Ostrorogowie, którzy byli gorliwymi wyznawcami reformacji, ufundowali w Kryłowie  gimnazjum kalwińskie.
Nie było to gimnazjum w dzisiejszym znaczeniu tego słowa, lecz była to uczelnia wyższa, która z sukcesami konkurowała z utworzoną rok później Akademią Zamojską. Studia w kryłowskiej uczelni trwały pięć lat, fundatorzy troszczyli się o wyśmienitą kadrę wykładowców, jak też ministrów (pastorów kryłowskiego zboru), którzy zarządzali uczelnią.
Ministrami przy zborze byli:

Mateusz Raków - 1570
Piotr Artomius - 1582
Iwan Wandlowius - 1586
Wojciech Grabiec Myslowicius - 1595-1600
Krzysztof Serpentyn - 1600-1601
Grzegorz Jankowski - 1601
Jan Bochnicius - 1602
Rektorami kolejno byli:

Mateusz Białobocki - 1593
Baltazar Krośniewicki (Krośniewicz) - 1601
Jan Mosonius - 1609 - 1611
Baltazar Pankracjusz -1611-1612

(cyt.za "Dzieje miejscowości gminy Mircze" - praca zbiorowa)

    W roku 1601 na zarządzającego majątkiem gimnazjum ministra Serpentina Synod Lubelski rzucił klątwę, co zaowocowało zmianą na stanowisku ministra kryłowskiego zboru, zmienił się też w tym roku i rektor gimnazjum. Według publikacji "Akta synodów różnowierczych" oprac. W. Sipayłło (Wa-wa 1983), funkcję rektora gimnazjum sprawował Baltazar Crosnievicius [Krośniewicz]. Uzyskał os stopień doktora na Uniwersytecie w Bazylei, tam też poznał Mikołaja Ostroroga i od 1601 roku pełnił swoje stanowisko rektorskie w Kryłowie.
    W "Miastach i miasteczkach zamojszyzny", prof. Jan Górak twierdzi, że gimnazjum działało 20 lat.  Możliwe, że do upadku kryłowskiej uczelni "innowierczej" przyczynił się rozwój Akademii Zamojskiej (katolickiej).
    W roku 1612 Mikołaj Ostroróg (ten sam, który nakazał na kamieniu przy moście zwodzonym prowadzącym do zamku nakazał wyryć słowa: "Bój się Pana Boga i Mikołaja Ostroroga", zmarł. Wg prof. Góraka wówczas uczelnia została zlikwidowana.
     Dokąd przeniesiono bibliotekę (bo z pewnością jakowąś posiadała), ilu studentów ukończyło kryłowską wszechnicę...
    W roku 1635, po kilkunastoletnich sporach o włość kryłowską, właścicielem dóbr został bratanek Mikołaja Ostroroga, również Mikołaj (s. Jana). Zniósł on zbór kalwiński i przekazał go na powrót katolikom i zezwolił na przywrócenie parafi łacińskiej w Kryłowie.

    Dziś niewiele osób wie, że niegdyś w Kryłowie działała szkoła tej klasy, trzeba zagłębić się porządnie w historyczne źródła, by taką informację odnaleźć.
   
    Tak też historia Gimnazjum Ostrorogów w Kryłowie pozostaje tematem otwartym, zaś dyskusja mająca na celu zebranie nowych informacji, które sukcesywnie uzupełnią powyższy opis, prowadzona jest na naszym forum dyskusyjnym - zapraszamy wszystkich zainteresowanych tą tematyką do włączenia się w badania mające na celu odkrywanie naszej bogatej historii, którą zakrył pył dziejowych zawirowań.