-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 
 
 
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------  

 

Kosmów – południowa granica  osadnictwa Gotów.
 

Do największych odkryć archeologicznych ostatnich dziesięcioleci i to na skalę europejską zalicza  się wykopaliska w Masłomęczu. To tam prof.Andrzej Kokowski odkrył zespół osad i cmentarzysk Gotów z okresu rzymskiego (koniec I w.-koniec IV w.).

Ponad dwudziestoletnie badania tej części Ziemi Hrubieszowskiej zaowocowały także książką autorstwa Pana Andrzeja Kokowskiego „30 powodów do dumy z mieszkania w krainie Gotów”.

Znajdziemy tam informacje o znaleziskach na terenach zamieszkałych przez Gotów, ich zwyczajach i wiele innych ciekawostek. Ponadto autor szczegółowo opisuje znaleziska z innych okresów a dotyczące Gródka, Moroczyna, Ślipcza, Czerniczyna, Metelina i Kosmowa. Jak podaje prof.Kokowski rzeczka Bukowa, płynąca przez Cichobórz i Kosmów stanowiła południową granicę osadnictwa Gotów. Stąd też badania na terenie Kosmowa i rozdział poświęcony tej miejscowości w wyżej wymienionej publikacji.

My przytaczamy ten fragment z dwu powodów. Kosmów znajduje się na terenie działań naszego Towarzystwa, a po drugie pragniemy zachęcić do zapoznania się z całą publikacją prof. Kokowskiego.

 

Kosmów

„Penetrujący Lubelszczyznę, jeden z pierwszych badaczy jej starożytności, lekarz z zawodu Władysław Olechnowicz z Lublina, dotarł tutaj w 1896 r.. Celem jego poszukiwań było cmentarzysko kurhanowe. Rozkopał on ich w Hrubieszowskiem kilka (na przykład: Nieledew, Gródek nad Bugiem). W Kosmowie zaś zbadał grupę kopców zlokalizowanych między wsią, a ogrodem dworskim, w którym -  a raczej pod ich nasypami – natrafił jedynie na warstwę z pozostałościami ciałopalenia.

Na podstawie tej obserwacji sądzi się dzisiaj, że były to obiekty wczesnosłowiańskie, datowane na okres przedchrześcijański wczesnego średniowiecza, czyli na czasy przed X w. po Chr.

            Na obszarze miejscowości zlokalizowano wiele innych stanowisk archeologicznych, odnoszących się od czasów neolitu (młodszej epoki kamienia) po okres panowania Rusi Kijowskiej .

            Już w trakcie pierwszej fazy badań osadnictwa gockiego w Kotlinie Hrubieszowskiej, natrafiono na terenie wsi  na pozostałości kilku osiedli (lub dużych zagród rolniczych) tego ludu, z największą, zajmującą kluczową pozycję umieszczoną przy ujściu rzeczki Bukowej do Bugu. Najbardziej spektakularnym zabytkiem  z tej miejscowości jest jednak znaleziona tutaj przypadkowo złota moneta (aureus), wyemitowana przez galijskiego uzurpatora do cesarskiej władzy – Postumusa (260-269). Najprawdopodobniej w czasach gockich adoptowana ją do funkcji medalionu, wybijając w niej brutalnie otwór dla przewleczenia sznura.

            Znalezisko zasiliło zbiory Muzeum im. ks. Staszica w Hrubieszowie.”

 

Źródło:

Andrzej Kokowski – 30 powodów do dumy z mieszkania w krainie Gotów    

Hrubieszów –Lublin 2007  

 

                                                                                         Opracował: Henryk Żurawski

 -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

 

Kosmów - reforma rolna PKWN.

    Utrzymywany przez stulecia układ własnościowy na obszarach wiejskich zaczął zmieniać się w II połowie XIX wieku. Nastąpiło to za sprawą wydanego w 1864 roku ukazu carskiego „O urządzeniu włościan w Królestwie Polskim”, ogólnie nazywanym uwłaszczeniem chłopów. Drugim etapem były całkowite lub częściowe parcelacje majątków ziemskich w okresie między-wojennym. Po II wojnie światowej reforma rolna PKWN zmieniła całkowicie strukturę własnościową tych obszarów.

Doskonałym przykładem na pokazanie wszystkich etapów tych zmian są „Dobra Kosmów”. W ramach ukazu carskiego w 1866 roku z dóbr Kosmów na własność włościan wsi Kosmów przeszło 689 mórg i 54 pręty ziemi. Włościanie wsi Kosmów tworzyli wtedy
48 osad. Po zakończeniu I wojny światowej dobra Kosmów obejmo-wały 925 mórg i 151 prętów. Właścicielką majątku była wtedy Aleksandra Wojciechowska ze Świeżawskich, po pierwszym mężu Chrząnowska. W 1921 roku nastąpiła częściowa parcelacja majątku. Z dóbr wydzielono obszar 312 mórg 228 prętów, nazwany Kolonią Kosmów. Utworzono 12 działek, których właścicielami zostali: Przepiórka Wojciech, Rybak Andrzej, Pawłowicz Edward, Dębczak Antoni, Dębczak Ignacy, Szyszka Michał, Bartłomiej i Małgorzata Zadura, Węgorek Franciszek, Król Szymon, Gędek Jakub, Nagielski Wojciech, Grobel Mikołaj.

W 1926 roku majątek Kosmów, liczący wtedy 612 mórg 233 pręty nabyła Kazimiera Maria Świeżawska, a dwa lata później na mocy spadku po zmarłej dobra Kosmów otrzymał jej syn Tadeusz Eustachy Świeżawski. 21.VI.1938 roku dobra te nabyła Krystyna Colonna Walewska.

W 1946 roku dobra Kosmów przeszły na własność Skarbu Państwa. W hipotece dóbr Kosmów możemy przeczytać: „Skarb Państwa. Jest właścicielem uregulowanych w tej księdze na imię Krystyny Colonna - Walewskiej zawierających 343 ha 0767 metr. kw. dóbr skutkiem przejęcia na cele reformy rolnej, jako podpadających pod działanie art.2, ust.1., lit.e dekretu P.K.W.N. z dnia 6.IX. 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.Ust. Nr 3/45 poz 13). Wpisano na mocy zaświadczenia i wniosku Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego
w Lublinie z dnia 25 listopada 1946 r. za wnioskiem z dnia 7 grudnia 1946r.”

Przywołany wyżej zapis w hipotece dóbr Kosmów mówi o podstawie prawnej przejęcia majątku na rzecz Skarbu Państwa. 6.IX. 1944 roku Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego wydał dekret o przeprowadzeniu reformy rolnej.

W art.1, ust.1 czytamy: „Reforma rolna w Polsce jest koniecznością państwową
i gospodarczą..., w dalszej części art.1 możemy przeczytać, że: „Ustrój rolny w Polsce oparty będzie na silnych, zdrowych i zdolnych do wydatnej produkcji gospodarstwach, stanowiących prywatną własność ich posiadaczy”.

Art.1, ust.2 mówi: „Przeprowadzenie reformy rolnej obejmuje:

a) upełnorolnienie istniejących gospodarstw o powierzchni niżej pięciu hektarów użytków rolnych,

b) tworzenie nowych samodzielnych gospodarstw rolnych dla bez-rolnych robotników
i pracowników rolnych....”

Art.2, ust.1 mówi, że: „Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie
o charakterze rolniczym...

e) stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych...”

Do realizacji zmian ustroju rolnego stworzono Państwowy Fundusz Ziemi, który
z mocy dekretu [art.5] pokrywał wszelkie wydatki związane z przeprowadzeniem reformy rolnej oraz udzielał pożyczek na urządzenie gospodarstw.

Kolejne artykuły dekretu określają wielkość nowotworzonych gospodarstw, opłaty związane z nabyciem ziemi oraz rekompensaty dla wywłaszczonych właścicieli ziemskich, i tak:

- art.13, ust.2: „Obszar nowotworzonych gospodarstw rolnych nie może być większy od 5 ha ziemi średniej jakości.”

- art.14: Gospodarstwa utworzone na podstawie niniejszego dekretu nie mogą być w całości lub części dzielone, sprzedawane, wydzierżawiane i zastawiane.”

- art.15, ust.1: „Cenę na ziemię dla nabywców ustala się równą przeciętnemu rocznemu urodzajowi z danego obszaru ziemi......

Jako przeciętny urodzaj przyjęto dla ziemi 3-ej klasy 15 centnarów metrycznych żyta [15 kwintali].”

- Nabywcy mogą płacić w naturze żytem albo w gotówce podług ceny żyta na wolnym rynku. Na rok gospodarczy 1944/5 przyjęto cenę zł 400 za centnar żyta.”

- ust.2: „Nowonabywcy wpłacają w gotówce lub naturze 10% ceny kupna. Spłata reszty ceny kupna zostaje rozłożona dla małorolnych na 10 lat, dla bezrolnych na 20 lat.”

- Art.19, ust.1: Wywłaszczeni właściciele lub współwłaściciele nieruchomości ziemskich wymienionych w art.2,część 1-sza, lit.e mogą otrzymać samodzielne gospodarstwa rolne [5ha] poza obrębem wywłaszczonego majątku w ramach niniejszego dekretu, względnie jeżeli z tego prawa nie skorzystają, będzie wypłacone im zaopatrzenie miesięczne w wysokości uposażenia urzędnika państwowego VI grupy.

Reforma rolna objęła na naszym terenie majątki: Cichobórz, Hołubie, Kosmów i Szychowice. Dobra Krylów były rozparcelowane w okresie międzywojennym i tzw. resztówka nie podlegała pod artykuły zawarte w dekrecie o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Zachowane dokumenty dotyczące Dóbr Kosmów pokazują imiennie jak wyglądało przeprowadzenie reformy PKWN w tej miejscowości. W Archiwum Państwowym w Zamościu przechowywana jest hipoteka dóbr Kosmów. W zbiorach Pana Mariana Pawlaka znajduje się mapa gruntów majątku Kosmów, rozparcelowanego na rzecz reformy rolnej
w myśl dekretu PKWN.

Oba te dokumenty są ze sobą ściśle związane. Jeden to wykaz nabywców, numery działek, wielkość tych działek oraz wysokość opłat za nabycie nieruchomości. Ciekawą lekturą jest czytanie mapy związanej z tematem.

Na obszarze 196 ha 0619 metr. kw. przejętych na rzecz Skarbu Państwa utworzono
33 gospodarstwa rolne. Każde miało wytyczony teren pod siedlisko (zabudowę), oraz grunta rolne.

Siedliska zgrupowano w trzech miejscach:

- „Kosmów przy kolejce” - pod 12 gospodarstw,

- „Kosmów pod Matką Boską” - pod 14 gospodarstw,

- „Kosmów Czyste” - pod 7 gospodarstw.

Działka o powierzchni 0,5 ha, na której stoi figura Matki Boskiej nie znalazła się na liście nabywców w myśl dekretu PKWN.

Na podstawie dokumentów nadania oraz orzeczenia Powiatowego Urzędu Ziemskiego w Hrubieszowie z dnia 24 grudnia 1946 r. i wniosku tegoż Urzędu z dnia 10 stycznia 1947 roku w hipotece wpisano nowych właścicieli.

Z dóbr niniejszych działki od Skarbu Państwa nabyli:
Michalina Bartłomiy , Wróbel Piotr, Sapieja Franciszka, Tęczak Stanisław, Hołdas Ewa, Sas Anastazja, Kopeć Stanisława, Wygachewicz Magdalena, Pupeć Michał, Drążkowski Jan, Buhajczuk Jan, Baran Maria, Koń Jan, Furmaga Stanisław s. Stanisława, Jarmół Piotr, Gilas Jan, Furmaga Stanisław s. Jana, Halej Feliksa, Tomiłło Stanisław, Wojtarz Józef, Sowa Stanisław, Jarmół Walenty, Wygachewicz Wiktor, Rawski Józef, Tryka Jan, Dycha Jan, Dycha Józef, Koszałka Antoni, Nowacki Jan, Mączka Rozalia, Mączka Stefan, Dyjach Józef, Góra Stanisław.

Opracował Henryk Żurawski

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------